26-01-2005, Algemeen Dagblad
Medicinale yoghurtjes veroveren zuivelvak
Een buik vol bacteriën
Door Wim Meij Eeuwen zijn ze te vuur en te zwaard bestreden, de bacteriën. Totdat wetenschappers ontdekten dat er ook goede zaten tussen de kwade.
De voedingsindustrie stopt die gezonde bacteriën (probiotica) nu massaal in allerlei yoghurtjes. De bacteriedrankjes hebben de toekomst.
Je kunt ze zien als een vangrail langs de snelweg, zegt Gertjan Schaafsma. De Wageningse hoogleraar Voeding en Levensmiddelen doceert over het belang van medicinale toetjes als Yakult, Actimel en Vitamel. ,,Zolang je rechtuit rijdt, lijkt die zinloos. Maar als er iets misgaat, is het buitengewoon prettig dat die vangrail er is.”
De bacteriedrankjes, ook wel probiotica genoemd, zijn functionele voedingsmiddelen. Geen medicijnen, maar ook geen échte voedingsmiddelen, omdat ze niet essentieel zijn voor het lijf. Functional foods zitten er zo’n beetje tussenin. De producent claimt een gunstig effect, maar we kunnen best zonder. Maar zoals Schaafsma al aangeeft, kan het nuttig zijn geregeld wat extra bacteriën in de darmen te stoppen, ook voor mensen zonder gezondheidsklachten. Melkzuurbacteriën wel te verstaan, want daarom gaat het bij probiotica.
Probiotica verhogen onze ‘natuurlijke weerstand’. De darmen vervullen een groot aantal taken in het lichaam. Behalve hun rol bij de vertering van voedsel en de opname van voedingsstoffen en water, vormen ze samen met onder meer huid en maagzuur onze afweer. De darmen nemen het grootste deel van de strijd tegen indringers voor hun rekening, 70 procent. Zolang de goede bacteriën daar in de meerderheid zijn, krijgen de slechte minder kans zich te ontwikkelen. Dagelijks een paar slokjes goede bacteriën kunnen daarbij helpen.
,,Gezonde mensen die geregeld probiotica gebruiken, zijn minder vatbaar voor infecties”, zegt Schaafsma. ,,En die claim is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.” Vandaar dat Danone en Vifit (Campina) het ook op hun verpakkingen Actimel en Vitamel hebben gezet: verhoogt de weerstand.
Marktleider Yakult houdt het algemener en legt het accent op de verbetering van de darmflora, omdat ‘een gezonde darmflora weer bijdraagt aan weerstand en spijsvertering’. Dezelfde kwalificaties gelden voor de stoelgangverbeteraar Activia van Danone.
Verbetering van weerstand en stoelgang, het zijn vooralsnog de twee pijlers waarop de reputatie van probiotica is gebouwd. ,,Niet veel, maar het onderzoek naar het fenomeen probiotica staat eigenlijk nog in de kinderschoenen”, zegt George de Bekker, voedingswetenschapper van Danone. ,,We mogen ons gelukkig prijzen dat we van een paar geïsoleerde stammen weten wat mogelijk is. De eventuele voordelen van probiotica zijn nog lang niet allemaal ontrafeld. Waar volgens mij veel mogelijkheden liggen, is bij probiotica en allergie. Ik ben ervan overtuigd dat daar wat te halen is.” Danone heeft in België met Zen een nieuw probioticum op de markt gebracht, dat vooral ‘rustgevend’ moet zijn. Maar het voedingsconcern kan nog even vooruit, het Parijse onderzoekscentrum van Danone, Vitapole, heeft 2000 stammen geïsoleerd en netjes opgeborgen.
In het maag-darmkanaal van een gezond mens leven meer dan 100.000 miljard bacteriën en niet van één soort, maar van minimaal 400 soorten. Elk onderdeel heeft zijn specifieke flora. Eeuwen geleden dachten medici dat er iets was misgegaan bij de schepping. Al die drukte daar beneden kon duidelijk niet de bedoeling zijn geweest. Bacteriën werden daarom te vuur en te zwaard bestreden. Pas later ontdekte Nobelprijswinnaar (1908) Elie Metchnikoff als een van de eersten dat er ook goede bacteriën zijn. Louter de kwade werden toen nog aangepakt en wel met de krachtigste middelen waarover we beschikten: antibiotica.
De Japanse arts Shirota richtte zich op de goede bacteriën, de probiotica. In 1930 slaagde hij erin een melkzuurbacterie te vangen in zijn collectie baby-ontlasting. De bacterie, die de naam Lactobacillus casei Shirota (LcS) meekreeg, ging achter glas en kreeg goed te eten. Binnen de kortste keren had hij er miljarden. Yakult was geboren. Nog steeds put het Japanse bedrijf uit die vroege voorraad voor het vullen van de flesjes.
Andere fabrikanten volgden jaren later en inmiddels zijn er vele probiotica-producten op de markt, als (zuivel)drankje, poeder of pil. Soms zit er een enkel probioticum in, soms meer. In Yakult woont weer een andere bacterie dan in Activia (Bifidus Essenis) of Actimel (Lactobacillus casei Defensis) en in Vitamel (Lactobacillus casei Rhamnosus) zit wéér een andere.
De aandacht van de onderzoekers richt zich de laatste jaren op ongeveer 30 stammen, vooral uit de geslachten van de Lactobacillus (vertegenwoordigd met 12 stammen en werkzaam in de dunne darm) en Bifidobacterium (5 stammen, werkzaam in de dikke darm). En het regent vermoedens, verwachtingen en aanwijzingen over het nut van deze goede bacteriën. Het probleem is dat bacteriewetenschappers nog nergens de ‘onweerlegbare bewijzen’ vinden dat deze probiotica ook verder nog wonderen verrichten. ,,Veel claims zijn niet solide onderbouwd”, concludeerde Martijn Katan van het Wageningen Centre for Food Sciences in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. De hoogleraar pleit daarom voor ‘verbeterde regelgeving om te zorgen dat patiënten hun geld niet uitgeven aan producten zonder bewezen effect’.
Probiotica-specialist Bruno Pot, onderzoeksdirecteur van het Pasteur Instituut in het Franse Lille, kent de scepsis, maar die is niet aan hem besteed. ,,Ondanks de wetenschappelijke problemen die nog bestaan, merk ik telkens weer dat veel onderzoekers er geleidelijk van overtuigd raken dat probiotica nog veel patiënten zullen helpen in de toekomst”, zegt hij. ,,Niet voor niets zijn veel medici begonnen probiotica toe te passen, niet als alternatieve behandeling, maar als aanvulling om de negatieve gevolgen van traditionele behandelingen te beperken.” Patiënten bijvoorbeeld die voor een zware operatie staan of aan de antibiotica moeten, worden daarvoor klaargestoomd met een fikse probiotica-kuur, en met succes. Dat het gebruik van probiotica in de medische wereld toch nog heel beperkt is, wijt hij vooral aan het relatief gering aantal geregistreerde medicijnen.
Voor de consument kan het echter geen enkel kwaad de vermoedens, verwachtingen en aanwijzingen reeds voor waar te nemen. Probiotica zijn namelijk ongevaarlijk. ,,Een overdosis bestaat niet”, heeft Pot geconstateerd. ,,Alle bacteriën die zich niet aan de darmwand kunnen hechten, verdwijnen weer langs natuurlijke weg.” En als we stoppen met het innemen van probiotica zijn ze tussen de één en drie weken weer uit het lichaam verdwenen.” Schadelijk zijn de probiotica dus alleen voor uw portemonnee.